لوبکات چیست ؟
لوبکات یک جزء اصلی و ماده اولیه تولید روغن موتور است که این ماده حدود ۸۵ الی ۹۵ درصد آن را شکل می‌دهد، یکی از برش‌های (محصولات) نفتی بنام برش روغن یا لوبکات (lube cut) است که از پالایشگاههای نفت خام تأمین شده و در پالایشگاههای روغن، عملیات پالایش روی لوبکات انجام شده و ماده‌ای به نام روغن پایه که ماده اصلی روغن‌های موتوری ، صنعتی و گریس است از آن تهیه میشود.
لوبکات جز اولیه اصلی و ماده تولید کننده روغن موتور است که حدود ۸۵ الی ۹۵ مورد آن را تشکیل می دهد ، یکی دیگر از محصولات (محصولات) نفتی بنام برش روغن یا لوبکات (برش لوب) است که از پالایشگاههای نفت خام تحت تأثیر قرار گرفته و در پالیشگاههای روغن ، عمل می کند. پالایش روی لوبکات انجام شده و ماده ای را به نام روغن پایه به عنوان ماده اصلی روغن های تولیدی ، صنعتی و گریس از آن بدست آورده است.
در حال حاضر در ایران چهار پالایشگاه نفت پارس ، ایران ، ایرانول و سپاهان به تولید روغن تولید شده دست اول از لوبکات حاصل از نفت خام مشغول هستند. استفاده از روغن معدنی همچنین دارای روغن پایه ای غیر از روغن خام به نام روغن پایه سنتی است.
روش تولید
تعداد اتم‌های کربن که در یک هیدروکربن وجود دارد بسیار با اهمیت است و اگر در تعداد اتم‌های کربن تغییر ایجاد شود باعث تغییرات شدید در خواص هیدروکربن و در ادامه باعث تغییر کاربرد آن میشود. به همین دلیل است که از پالایش نفت خام که دارای هیدروکربن‌هایی متفاوت از یک کربنه تا بیش از صد کربنه است، فرآورده‌هایی با ظاهر، خواص و کاربرد کاملا مختلف بدست می‌آید.
ترکیبات گازی که پس از مایع کردن تحت فشار (LPG) در کپسول‌هایی پر شده و در شهرها و روستاهای فاقد گاز شهری بعنوان سوخت استفاده میشود و مایعات کاملا فرار مانند بنزین و ترکیبات کاملا ویسکوز و نیمه جامد مانند قیر، همگی فرآورده‌های حاصل از تقطیر نفت خام هستند. با انجام فرآیند پالایش علاوه بر جداسازی ترکیبات غیرهیدروکربنی، ترکیبات هیدروکربنی نیز با توجه به نقطه جوششان که برگرفته از تعداد اتم‌های کربن موجود در ملکول آنهاست از هم جدا می‌شوند. به طور عادی با انجام پالایش بر روی نفت خام، تنها چند درصد مواد هیدروکربنی با تعداد اتم‌های بین ۲۰ تا ۵۰ به وجود می آید که برای استفاده به عنوان روانکار مناسب هستند. این برش مناسب جهت مصارف روانکاری اصطلاحاٌ به آن برش روغنی یا Lube Cut گفته میشود.
بقیه مواد که از پالایش نفت خام حاصل شده است را عمدتا مواد سبکتر تشکیل می‌دهند که برای مصرف های سوختی مناسب هستند. هیدروکربن‌های با کمتر از ۱۵ اتم کربن، نقطه اشتعال پایین و فراریت زیادی دارند که برای استفاده به عنوان روانکار مناسب نیستند و این به علت ویسکوزیته پایین آن است.
البته باید توجه داشت که همه نفت‌های خام برای تهیه روغن پایه مناسب نیستند. در انتخاب یک نفت خام برای تولید روغن پایه باید به عوامل زیادی مانند ترکیب شیمیایی نفت خام، هزینه پالایش، درصد برش روغنی موجود در نفت خام، نیاز بازار و بسیاری عوامل دیگر توجه کرد.
به همین دلیل، درصد روغن پایه پالایش شده از نفت‌های خام نقاط مختلف جهان متفاوت است و از ۵ تا حدود ۲۰ درصد در منابع مختلف ذکر شده است.
همه انواع هیدروکربن‌های موجود در یک برش روغنی مناسب نیستند و باید تا جایی که امکان دارد جدا شده و یا به انواع مفیدتری تبدیل شود.
دسته اول به دلایل زیر برای مصارف روانکاری مناسب نیستند و از ترکیبات آروماتیک هستند :
• پایداری اکسیداسیون پایین که باعث تغییر رنگ روغن و ایجاد ترکیبات صمغی و چسبنده و ایجاد مواد ته نشین Deposits، در اثر کارکرد روغن در دماهای بالا می‌گردد.
• داشتن شاخص گرانروی پایین( Viscosity Index یا VI ) که این شاخص به ثبات گرانروی در مقابل دما اشاره دارد. روغن‌های حاوی شاخص گرانروی بالا، به تغییرات دما حساسیت کمتری دارند و در دماهای بالاتر کمتر افت ویسکوزیته داشته و خاصیت روانکاری خود را از دست می‌دهند.
•همچنین امکان تاثیر نامطلوب بر روی لاستیک‌ها و آببندها را دارند.
دسته دوم ترکیبات پارافینیک خطی درشت ملکول هستند که با وجود داشتن شاخص گرانروی بسیار بالا، خواص در سرمای مناسبی ندارند و وجود آنها موجب از بین رفتن و یا کم شدن جریان و حرکت روغن در اثر سرما میشود. در فرآیندهای قدیمی جداسازی هر دو دسته این ترکیبات یعنی آروماتیک‌ها و پارافین‌های خطی با استفاده از حلال صورت می‌گیرد اما در فرآیندهای جدید اصولا بر تغییر و تبدیل ترکیبات نامناسب به مناسب تاکید میشود.