Gaz Boru Hattının Önemi
Gaz boru hattı, bir ülkenin ilerlemesinde önemli unsurlardan biridir. İhracat, ülke ekonomisinin güçlendirilmesi, istihdam yaratılması ve sosyal refahın artırılması, gaz boru hattının sağladığı avantajların sadece birkaçıdır. İran’da gaz boru hattı için onlarca yıl boyunca büyük yatırımlar yapılmıştır. Günümüzde ülkenin çoğu bölgesinde gaz boru hattına erişim sağlanmış olup, gaz evsel ve endüstriyel kullanım için kolayca temin edilebilmektedir. Ancak gaz boru hattının tarihi, milattan önceki yüzyıllara kadar uzanmaktadır.
Başlangıçta, iletilen gaz türü açısından, boru hattı öncelikle kömür gazını taşımak ve yönlendirmek için kullanılıyordu, ancak zamanla doğal gaz bu yerini aldı. Günümüzde gaz boru hatları çoğunlukla doğal gaz taşımak için kullanılırken, LPG ve bütan gibi diğer hidrokarbon gazları özel özellikleri nedeniyle genellikle tankerlerle taşınmaktadır.
Dünya Gaz Boru Hattı Öncüleri
Tarihsel kayıtlara göre, Çinliler M.Ö. 500 yılından itibaren doğal gazı denize yönlendirmek için bambu borular kullanarak deniz suyunun buharlaşması yoluyla ihtiyaç duydukları tuzu elde ediyorlardı. Bu boru hattı oldukça basit ve ilkel bir yapıya sahipti, ancak tarihte gaz kullanımına dair bilinen ilk örneklerden biri olarak kabul edilir.
Modern gaz boru hattı uygulamalarının ilk örnekleri, 18. yüzyılda Britanya’da görülmüştür. Bu borular dökme demirden yapılmış olup kömür gazını taşımak için kullanılıyordu. Bu yenilik, Londra sokaklarını gaz lambaları ile aydınlatmayı mümkün kılmış ve Nasreddin Şah’ın dikkatini çekmiş, Britanya’dan dönüşünde gaz lambası fabrikası kurulmasını emretmiştir.
Başlangıçta borular dökme demirden yapılırken, 19. yüzyılda farklı boyutlarda çelik borular üretilmeye başlandı. Günümüzde borular çelik veya polietilen malzemeden yapılmaktadır. Polietilen borular hafifliği, kolay montajı ve korozyona karşı dayanıklılığı nedeniyle şehir ve köy gaz hatlarında çok popülerdir, çelik borular ise yüksek basınçlı ve uzun mesafeli gaz iletiminde kullanılmaya devam etmektedir.
İran’da Gaz Boru Hattının Başlangıcı
İran’da ilk gaz boru hattı, Masjed Soleyman şehrinde inşa edilmiştir. Bu proje, 1950’li yıllarda Masjed Soleyman petrol sahasından çıkan gazın israfını önlemek amacıyla başlatılmıştır. Bu sahadan çıkarılan gaz, Masjed Soleyman’daki evsel ve endüstriyel kullanım için kullanılmıştır. Bu boru hattı küçük ölçekli ve sınırlı bir tasarıma sahip olup yalnızca Masjed Soleyman’ı kapsamaktaydı.
Daha sonra İran’da yeni gaz kaynaklarının keşfiyle, önemli projelerden biri, Güneydeki Gachsaran gaz sahasından Marvdasht, Şiraz’daki yeni kurulan kimyasal gübre fabrikasına gaz taşınması olmuştur. Bu proje, gazı kimyasal gübre üretimi için hammadde olarak sağlamak amacıyla gerçekleştirilmiş ve İran’daki endüstriyel kullanımı yaygınlaştıran bir örnek olmuştur.
İlk Ulusal Boru Hattı
İran’ın ilk ulusal gaz boru hattı (IGAT-1), ülkenin güneyindeki gaz sahalarından kuzeye ve Sovyetler Birliği’ne ihracat amacıyla 1960’lı yıllarda inşa edilmiştir. Yaklaşık 1100 km uzunluğundaki bu hat, Ağacari ve çevresindeki gaz sahalarından çıkarılan gazı iç bölgelerdeki sanayi ve şehir ağlarına ve Sovyetler Birliği’nin gaz şebekesine taşımıştır. Bu proje, İran’ın doğal gaz kaynaklarını değerlendirme ve küresel enerji pazarına giriş açısından önemli bir dönüm noktasıdır.
IGAT-1 projesinde gaz, özellikle güneybatıdaki gaz sahalarından Ağstafa’ya kadar taşınarak Sovyetler Birliği gaz ağına bağlanmıştır. Bu boru hattı, gaz ihracatının avantajlarının yanı sıra, güzergahı boyunca Tahran, İsfahan gibi şehirlerden geçerek bu bölgelere gaz tedarikini de mümkün kılmıştır.
İran’da Boru Hattı Gelişmeleri
Ülkenin ilk hattının açılmasının ardından, İran’da boru hattı altyapısı daha da geliştirilmiştir. 1970’ler ve 1980’lerde farklı gaz sahalarından artan üretimle, bölgeleri ulusal gaz ağına bağlayan boru hatları tasarlanıp uygulanmıştır. Özellikle savaş sonrası, uzak ve kırsal alanlara gaz tedariki sağlanmıştır. Günümüzde İran gaz iletim ağı, Güney Pars gibi büyük sahalardan ülke genelindeki çeşitli noktalara gaz taşımak için on ana boru hattından oluşmaktadır.
Sonuç
Gaz boru hattı, uzun ve zorlu bir gelişim sürecinden geçmiştir. Bu gelişmeler, iletilen gaz türü ve boru malzemesi gibi unsurları kapsamaktadır. İran’daki gaz boru hatları, son yıllarda altyapı açısından en başarılı projelerden biri olarak kabul edilmekte olup, şehir ve sanayi bölgelerini kapsamanın yanı sıra, birçok kırsal alanın da doğal gaz avantajlarından faydalanmasını sağlamaktadır.