ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﺻﻨﺎﯾﻊ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻮﺧﺖ ﺑﺮای ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژی اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻻﯾﺶ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ از ﺑﺨﺶﻫﺎی ﻣﻬﻢ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﭘﺎﻻﯾﺸﮕﺎهﻫﺎ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم را ﺑﻪ ﻃﯿﻒ وﺳﯿﻌﯽ از ﻓﺮآوردهﻫﺎی ﻧﻔﺘﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. ﭘﺎﻻﯾﺸﮕﺎه ﻧﻔﺖ ﯾﮏ واﺣﺪ ﺻﻨﻌﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﻔﯿﺪﺗﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﺰﯾﻦ، ﺳﻮﺧﺖ ﻫﺎی ﻫﻮاﯾﯽ، ﮔﺎز ﻣﺎﯾﻊ، بنزین، ﻧﻔﺖ ﮐﻮره، ﻧﻔﺖ ﮔﺎز و ﺑﺴﯿﺎری دﯾﮕﺮ از ﻓﺮآوردهﻫﺎی ﻧﻔﺘﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد. ﭘﺎﻻﯾﺸﮕﺎه ﻫﺎی ﻧﻔﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺧﻮراﮐﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی آن ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪه اﻧﺪ، دارای ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽﻫﺎی زﯾﺎدی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﻣﯿﺰان و ﻧﻮع ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ میﮐﻨﻨﺪ.
با توجه به پیوند ناگسستنی بین نفت خام به عنوان خوراک مجتمع‌های پالایشگاهی و فرآورده‌های نفتی، بررسی روند قیمتی و عوامل تاثیرگذار بر آن اجتناب ناپذیر میباشد. طی سال‌های گذشته الگو مصرف نفت با پیشرفت و تغییر صنایع دچار دگرگونی شده و منابع جایگزین نیز برای آن تعریف شده است. موضوع با اهمیت در صنعت پالایش نفت، مفهوم ضریب پیچیدگی و مسئله ارزش افزوده محصولات تولیدی ( کرک اسپرد ) آن‌ها است به گونه‌ای که هر چه محصول تولید شده در کوره سبک تر و در بالای برج تقطیر قرار گیرد و هرچه ضریب پیچدگی نیز بالاتر باشد، ارزش افزوده بالاتر خواهد بود.
گسترش کرک به تفاوت کلی قیمت گذاری بین هر بشکه نفت خام و فرآورده های نفتی تصفیه شده از آن اشاره دارد. این یک نوع خاص صنعت برای حاشیه پردازش ناخالص است. اصطلاح “کرک” مورد استفاده در اصطلاح صنعتی برای تجزیه نفت خام به محصولات اصلی است ، از جمله گازهایی مانند پروپان ، سوخت گرمایش ، بنزین ، تقطیرهای سبک ، مانند سوخت جت ، تقطیرهای میانی ، مانند سوخت دیزل و تقطیرهای سنگین ، مانند گریس
قیمت هر بشکه نفت خام و قیمت های مختلف محصولات تصفیه شده از آن همیشه هماهنگ سازی کاملی ندارند. بسته به زمان سال ، آب و هوا ، منابع جهانی و بسیاری از عوامل دیگر ، میزان تقاضا و تقاضا برای دستگاه های خاص باعث تغییر قیمت می شود که می تواند بر حاشیه سود هر بشکه نفت خام برای پالایشگاه تأثیر بگذارد.
برای کاهش خطرات قیمت گذاری ، پالایشگاه ها از آینده برای جلوگیری از گسترش شکاف استفاده می کنند. معامله گران معاملات آتی و گزینه ها همچنین می توانند برای جلوگیری از سرمایه گذاری های دیگر از شکاف اقتصادی استفاده کنند یا در مورد تغییرات احتمالی قیمت نفت و فرآورده های نفتی تصفیه شده گمانه زنی کنند.
کرک اسپرد چیست ؟
یک کلمه پر کاربرد در صنعت پالایش نفت و فرآورده های نفتی است که به فاصله بهای یک بشکه محصول تولیدی پالایشگاهی و یک بشکه نفت خام دریافتی توسط پالایشگاههای فعال در سراسر جهان، اشاره دارد.
در بازارهای نفت ، به رابطه قیمت نفت خام و فرآورده‌های حاصل از آن در عملیات تقطیر کرک اسپرده اطلاق می‌گردد. پالایشگاه‌ها از فعالان اصلی بازار نفت ، عمدتا در معرض ریسک این فاصله قیمت یبا نفت خام قرار دارند. فعالیت پالایشگاه با هدف حداکثر کردن این فاصله قیمتی صورت می‌گیرد. به بیان دیگر، crack spread به معنای تفاوت قیمت یک بشکه محصول با یک بشکه نفت خام است. این فاصله قیمتی در محصولات یکسان نبوده و شرکت‌ها می‌توانند با تغییرات ساختاری به تولید محصولی بپردازند که بازدهی بیشتری را ایجاد نماید. درواقع آنچه در این صنعت مهم است نه قیمت نفت به تنهایی است و نه قیمت فرآورده به تنهایی، گرچه به غلط دیده می‌شود که به واسطه صرفا تغییرات نفت شاهد اثرپذیری معاملات شرکت‌های این گروه روی تابلو معاملاتی هستیم، اما عموما این اثرپذیری مقطعی و کوتاه مدت بوده و آن چه به صورت بنیادین اهمیت دارد ، برآیند تغییرات قیمت نفت و فرآورده های آن است.
با توجه به اینکه محصولات نرخ‌های متفاوتی دارند، به تبع کرک اسپردهای متفاوتی نیز خواهند داشت که هرچقدر محصولات با ارزش افزوده بالاتر ( در برج تقطیر نیز بالاتر قرار می‌گیرند ) و متعاقبا فاصله قیمتی بالاتری با نفت خام، وزن بیشتری در محصولات تولیدی شرکت داشته باشند، نشان از وضعیت بهتر شرکت در سودآوری ناخالص خود دارد. این موضوع لزوم توجه به بحث ضریب پیچیدگی را جدی تر می‌نماید. لازم به توضیح است که پالایشگاه‌هایی با ضریب پیچیدگی بالاتر توان تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر را دارند. درواقع، این مفهوم نشان دهنده حاشیه سود تولید فرآورده نفتی از خوراک است و در دنیا روال بررسی موقعیت شرکت‌های پالایشی بر همین اساس است. ممکن است در مقطعی که قیمت نفت رشد می‌کند، میزان افزایش در فرآورده بیشتر یا کمتر از تغییر قیمت نفت باشد و یا برعکس. لذا نمی‌توان با افزایش یا کاهش قیمت نفت حکم به تعدیل مثبت یا منفی پالایشی‌ها داد با این حال همان طور که اشاره شد، بازار سهام با چنین نگرشی که رشد قیمت نفت به نفع پالایشی‌ها است، ممکن است بر روی آن‌ها اقدام به سرمایه گذاری کند.
برای مثال، باتوجه به اینکه بنزین نسبت به گازوئیل در طبقات بالاتر برج تقطیر است در اکثر موارد کرک اسپرد بنزین بالاتر از گازوئیل است. داده‌های تاریخی نشان می‌دهند، در زمانی که قیمت نفت بالای صد دلار بود فاصله قیمتی بنزین با نفت به حدی کم شد که تولید آن برای بسیاری از پالایشگاه‌ها صرفه اقتصادی نداشت و برخی از پالایشگاههای دنیا اقدام به کاهش سطح تولید بنزین نمودند. این مفهوم از اختلاف بین یک بشکه نفت خام و یک بشکه فرآورده به دست می‌آید. به طور مثال یک بشکه نفت خام ۶۰ دلار و یک بشکه بنزین۷۰ دلار است لذا کرک اسپرد بنزین ۱۰ دلار تعیین می‌شود و هرگونه افزایش فاصله بین این دو منجر به تعدیل مثبت خواهد شد.
نکات مهم در تحلیل
- کرک اسپرد باید برای هر پنج فرآورده نفتی محاسبه شود و بر اساس وزن هر محصول در سبد شرکت پالایشی، سود یا زیان محاسبه گردد. اگر شرکت پالایشی محصول با کیفیت تری تولید کند، کرک اسپرد آن محصول خاص بیشتر بوده و می‌تواند در آمد را بالا ببرد.
- مقادیر در گزارش پالایشی‌ها گاها به مترمکعب یا تن گزارش می‌شود. برای تعدیل لیتر به کیلو باید به چگالی محصول توجه کرد اما نکته اینجاست که به علت کیفیت متفاوت محصولات پالایشی، چگالی اعلام شده به صورت عمومی ممکن است دچار انحراف باشد لذا برای آنکه به صورت کاملا دقیق هر تن را به مترمکعب تبدیل کنیم لازم است گزارش فعالیت هیات مدیره شرکت مورد تحلیل ملاک عمل قرار گیرد. لذا برای تبدیل کردن یک تن محصول به بشکه لازم است ابتدا آنرا بر اساس ضریب تبدیل موجود در گزارش هیات مدیره به لیتر تبدیل کرد و با ضرب آن در عدد ۱۵۹ به وزن یک بشکه رسید.
- براساس توضیحات بالا، این مفهوم به این معناست که یک بشکه ۱۵۹ لیتری فرآورده نفتی چه اختلاف قیمتی از یک بشکه ماده اولیه دارد به طور مثال وقتی گفته می‌شود کرک اسپرد بنزین ۱۳ دلار است یعنی اختلاف یک بشکه ۱۵۹ لیتری بنزین و یک بشکه ۱۵۹ لیتری نفت خام برنت ۱۳ دلار است.
- در محاسبه این مفهوم حتما باید ذکر شود که ملاک محاسبه نفت خام یا میعانات گازی کدام منطقه است. به طور مثال در عموم موارد نفت برنت ۵ دلار از نفت خام ایران گران تر است و همین طور فرآورده پالایشی ایرانی‌ها چون کیفیت کمتری از نرمال جهانی دارد لذا با یک ضریبی که شرکت پالایش و پخش در نظر می‌گیرد، ارزان‌تر خواهد بود.
- نشریه‌ها و سایت‌های معتبری در جهان را به صورت روزانه در بازار نقدی و اتی اعلام می‌کنند. هرچند که فرضا معیار آن‌ها ممکن است یک گازوئیل بسیار با کیفیت در مقابل نفت آمریکا باشد و قابلیت استفاده برای تحلیل پالایشی‌های ایران را ندارد اما روند آن کاملا قابلیت تعمیم دارد.