آب ژاول یا هیپوکلریت سدیم چیست و چه کاربردهایی دارد؟

هیپوکلریت سدیم

هیپوکلریت سدیم (NaOCl) ترکیبی است که می تواند برای تصفیه آب به طور موثری مورد استفاده قرار گیرد. در مقیاس بزرگ برای تصفیه سطح ، سفید کننده ، از بین بردن بو و ضد عفونی کننده آب استفاده می شود.

چه زمانی هیپوکلریت سدیم کشف شد؟

هیپوکلریت سدیم سابقه طولانی دارد. در حدود سال ۱۷۸۵ ، Berthollet فرانسوی مواد سفیدکننده مایع را بر اساس هیپوکلریت سدیم تولید کرد. شرکت جاول این محصول را معرفی کرد و آنرا “لیکور د ژاول” نامید. در ابتدا از آن برای سفید کردن پنبه استفاده می شد. به دلیل ویژگی های خاص آن به زودی به یک مجموعه محبوب تبدیل شد. هیپوکلریت می تواند لکه های لباس را در دمای اتاق از بین ببرد. در فرانسه ، هیپوکلریت سدیم هنوز به عنوان “eau de Javel” شناخته می شود.

خواص فیزیکی آب ژاول

سفید کننده‌ها و آب ژاول، همان محلول ۵ درصد هیپوکلریت سدیم هستند. آب ژاول محلولی ناپایدار است و در اثر حرارت و نور به تدریج خاصیت خود را از دست می‌دهد، رنگ آب ژاول نزدیک به زرد و طعم و بوی آن تند است. 

ویژگی های شیمیایی آب ژاول

آب ژاول (مایع سفید کننده و وایتکس نیز گفته می شود) محلولی است حاوی درصدی از هیپوکلریت سدیم (NaOCl) در آب.این نسبت بسته به مصارف مختلف، متفاوت است. آب ژاول ماده ای سمی است. خاصیت ضدعفونی کننده آب ژاول به دلیل تولید کلر آزاد می باشد. چنانچه آب ژاول به اشتباه نوشیده شود باید فورا شیر نوشید.

   کاربرد هیپوکلریت سدیم به عنوان تصفیه کننده

همان طور که از ابتدای مقاله تا کنون بارها اشاره شد، هیپو کلریت سدیم یک ماده ضدعفونی کننده بسیار قوی است. در صنایع زیادی نیز از این ترکیب شیمیایی بهره برده می شود.

یکی از کاربردهای آب ژاول یا وایتکس استفاده به عنوان ماده ضدعفونی کننده جهت از بین بردن انواع ویروس ها و باکتری ها است.

از این ترکیب شیمیایی می توان جهت حذف میکروارگانیسم های موجود در آب استفاده کرد و به وسیله آن به سالم سازی و تصفیه آب کمک شایانی کرد

همچنین می توان امکان جلوگیری از انتقال بیماری های آب را با وایتکس یا آب ژاول به راحتی میسر ساخت.

جالب است بدانید که برخی اوقات در موارد خاص بوی فاضلاب بسیار اذیت کننده است و تحمل کردن آن کاری سخت و طاقت فرسا است.

برای راحت شدن از بوی تند و بد فاضلاب ها، هیپوکلریت سدیم را به آن اضافه می کنند تا بوی تند و بد آن با کاهش رو به رو شود.

هیپوکلریت سدیم در دندانپزشکی

استفاده از این ضدعفونی کننده قوی حتی به دندانپزشکی ها نیز راه پیدا کرده است و در این شاخه از علم پزشکی، شاهد استفاده از محلول هیپوکلریت سدیم با درصدهای پایین هستیم.

عمدتا در علم دندانپزشکی برای شست و شوی داخل کانال ریشه دندان، در مواردی نظیر برداشت لایه و بافت مرده، تمیز کردن و سفید کردن بافت سخت دندان، شست و شوی کانال های ملتهب لثه و در آخر به جهت جلوگیری از تغییر رنگ دندان ها از هیپوکلریت سدیم استفاده می شود.

به طور کل دکترهای دندانپزشک همگی معتقد هستند که محلول های هیپوکلریت سدیم در درصدهای پایین یک شستشو دهنده قوی و ارزان مخصوص ضدعفونی کردن دهان، دندان و کانال های لثه است.

هیپوکلریت سدیم در سفید کننده و گندزدایی

از این ترکیب شیمیایی با توجه به ساختار و ماهیت خاصی که دارد و به خصوص وجود یون کلر، می توان به عنوان سفید کننده، گند زدا و در مواردی نیز برای زدودن بوی بد استفاده کرد.

خطرات و عوارض 

محلول های حاوی بیش از ppm 500 کلر برای بعضی از فلزات ، آلیاژها و بسیاری از ترموپلاستیک ها (مانند رزین استیل) خورنده هستند و سریعا باید برطرف شوند. بنابراین ضد عفونی کردن با سفیدکننده گاهی اوقات با ضد عفونی با اتانول ادامه می یابد.

هرگز هیپوکلریت سدیم و آمونیاک را با هم مخلوط نکنید زیرا با انجام این کار یک گاز خطرناک تولید می شود که به طور بالقوه منجر به مشکلات تنفسی و خفگی خواهد شد.

از بلع و تماس هیپوکلریت سدیم با چشم یا پوست خودداری کنید زیرا بسته به غلظت می تواند باعث تحریک خفیف تا سوختگی شدید شود.

در صورت بلع این ماده  فوراً به مراکز درمانی مراجعه کنید. اگر فرد مبتلا هوشیار است ، به او شیر یا آب بدهید و او را وادار به استفراغ نکنید و به دنبال  فوریت های پزشکی باشید.

در صورت تماس این ماده شیمیایی با پوست یا چشم باید بلافاصله با آب فراوان شستشو داده شوند. در صورت استنشاق بخارات هیپوکلریت سدیم  محل را ترک کرده و به دنبال هوای تازه باشید و از کپسول اکسیژن استفاده کنید.

جالب است که این ماده با اثرات زیست کشی قوی تاثیرات زیست محیطی محدودی دارد زیرا یون های هیپوکلریت قبل از جذب توسط موجودات زنده از بین می روند.

با اینحال یکی از نگرانی های عمده ناشی از استفاده از هیپوکلریت سدیم این است که تمایل به تشکیل ترکیبات آلی کلر دار مقاوم  از جمله سرطان زا های شناخته شده دارد که توسط ارگانیسم ها قابل جذب بوده و وارد زنجیره غذایی می شوند.

این ترکیبات ممکن است در زمان ذخیره سازی و استفاده خانگی و همچنین در طی مصارف صنعتی تشکیل شود. بنابراین باید مقرراتی برای دفع این ماده در سراسر جهان وضع شود تا سلامتی انسان ها را تحت تاثیر قرار ندهد.